De vele gezichten van beton

VELDHOVEN - 19 mei 2020 - blog #2 

In deze tweede blog vertelt Gerard over de vele gezichten van beton. Een materiaal dat sinds de Romeinen bestaat, zich telkens is blijven herontwikkelen en met de moderne tijdgeest meegegaat. Het is geen digitale fantasie, maar een realistisch betonharde waarheid. 

In een gesprek tijdens een toevallige ontmoeting met een oud klasgenoot komt de vraag; “Wat doe jij tegenwoordig – zit je nog steeds in het beton?” Het idee dat je vrij snel op zoiets als beton bent uitgekeken komt door het immer voortdurende imago van beton als zijnde: grijs, monotoon en saai. Het is zo eenvoudig om die gedachte te doorbreken: zet beton die hards op een praatstoel en het mysterie beton kan zich als een boek laten lezen dat je niet weggelegd krijgt voor je weet hoe het verder gaat.

Uit de vorige eeuw

In één van de kasten op mijn kantoortje staat een kartonnen doos met daarin betonsamenstellingen van de jaren '60-'70 van de vorige eeuw. Samenstellingen die met een balpen opgeschreven zijn en zodanig op een kaartje zijn gezet zodat diegene die de grondstoffen moest afwegen het juiste gewicht kon afwegen. Zo zat er precies de juiste hoeveelheid betonspecie in de menger om die ene mal vol te kunnen storten. Samenstellingen die in eenvoud een mix hadden van grondstoffen zonder toeters of bellen. Betonsterkten die omschreven werden als een B37,5 en waren berekend volgens een formule van Rengers Antonissen. Het beton was stug en gaf een verdichtingsmaat van 1,20 en dus waren oordoppen nodig om de geluidsgolven van de trilnaalden of triltafel te kunnen weerstaan.

Er zijn grote complexe woontorens mee gebouwd in een stijl die je abstract kunt noemen maar toen vooral in de smaak vielen omdat het efficiënt was. Ze staan er nu nog steeds, net zoals de Chesterfield bankstellen die in de jaren '70 populair waren zijn ze opnieuw hip in deze moderne tijden. Het ging er toen, maar ook nu niet alleen om of dat het mooi was of is, het kon en kan, en daardoor besef je plots dat beton tijdloos is en tegelijkertijd 1.001 vormen en uitstralingen kan geven. Daar zit de magie: beton begint in een min of meer vloeibare vorm die zo is te ontwikkelen dat deze telkens opnieuw ingezet kan worden. De prefab denkwijze in al zijn eenvoud. De vorm heeft variaties, maar ook het materiaal beton kan zich tonen op allerlei verschillende manieren.

De vele gezichten van beton

Beton heeft vele gezichten, maar nog veel meer als het gaat samenwerken met andere materialen. Door de primaire combinatie met wapeningsstaal kan het druk én trekkrachten aan. Wapeningsstaal dat vervangen wordt door staalvezels of andere type vezels. De basale en grove toeslagmaterialen zoals grind worden ingeruild voor gerecycled betongranulaat.

De meest creatieve oplossingen worden onderzocht. Experimenteel beton staat nooit stil. Het samenwerken van verschillende materialen in beton vraagt dezelfde aandacht als het samenwerken van mensen die met passie hun eigen materialen vanuit een andere corebusiness met elkaar willen delen.

Het idee om iets tegen beton, glad grijs uit de kist, aan te schroeven is een optie, maar ons laboratorium ligt vol betonmonsters die gemaakt zijn onder het principe: wat je in de betonsamenstelling stopt kun je ook laten zien.

Een mooi woord voor beton dat in het zicht blijft is Architectonische beton. Zoals gebruikelijk ontstaan er in de loop van de tijd andere benamingen, waaronder sierbeton. Beton die nabehandelingen kan krijgen als stralen, polijsten. Op zich weer te verdelen in: stof stralen-diep stralen , slijpen – schuren – glanzend polijsten enzovoort.

Retro look

Nostalgie maakt soms meester van me en dan haal ik een tegel naar boven die nog bestaat uit gewoon zand en grind, en die is uitgewassen met een cement vertrager op de malbodem. Een gekleurde pasta die je met een kwast of roller op de bodem van de bekisting aanbrengt als een verflaag. De betonspecie die je erop stort laat je uitharden zodat je het element na het ontkisten kunt afspoelen met water. Hierdoor haal je het niet verharde oppervlak-huidje van het betonelement af en de toeslagmaterialen die je erin hebt gestopt komen tevoorschijn. Zo’n uitgewassen grindtegel die je soms nog in een voortuintje van een jaren '60 woning ziet liggen. In golfbewegingen van jaren zie je de retro look terug komen en weer verdwijnen. Uitwaswerk was er plots in 2010-2012. Het fraaie is dat het in die samenstellingen dan nét iets anders gaat. Het beton was zelf verdichtend gemaakt: dat wil zeggen dat er geen trilling energie bij komt kijken om te verdichten om het teveel aan lucht eruit te krijgen, maar hier doet de zwaartekracht zijn ontluchtende werk. Het beton was een C50/60 met een vloeimaat van 720 mm. Je kon meezingen met het liedje op de radio want oordoppen waren niet meer nodig.

Zelf verdichtend beton is het toverwoord van eind jaren '90 vorige eeuw. Ik herinner me nog goed hoe een Japanse betontechnoloog in een fabriek in Brabant zijn nette jasje uitdeed en zijn mouwen opstroopte om met de blote handen in de betonspecie te graaien tot aan de bodem van de speciekuip. Het typische Japanse knikje gaf aan dat het gelukt was: een mooi stabiel blijvend mengsel waar je de ontluchting duidelijk van kon waarnemen omdat ‘het als een pan erwtensoep op laag vuur stond te borrelen’. Ontluchting is essentieel voor een goede verdichting, maar dat betekent niet dat het pas goed is als alle lucht eruit is gehaald.

Twee emmers lucht

In een mengsel bepalen we de verhoudingen van de grondstoffen. Je wilt een stabiel en homogeen mengsel creëren die na de bewerkingen laat zien waarnaar gevraagd wordt. Vaak komen de verschillende toeslagstoffen ter sprake en de vele variaties die dan weer mogelijk zijn. Er is echter één transparant onderdeel in de betonsamenstelling die ik opnieuw zichtbaar en bespreekbaar wil maken. Ik heb in het laboratorium twee plastic bouwemmers staan, met elk een inhoud van 10 liter. Ze staan leeg op een tafel naast diverse proefstukken. Om te laten zien hoeveel lucht er in één m³ beton ná verdichting kan zitten, wijs ik tijdens een uitleg over mogelijkheden met beton in prefab vorm naar deze twee emmers. Het is bijzonder om te zien hoe men dan naar twee lege emmers staat te kijken terwijl ik erbij vertel dat deze niet leeg zijn, maar gevuld zijn met lucht. Ik reken vaak met 2% luchtgehalte per m³ beton. 2% betekent 20 liter lucht op 1000 liter beton: precies twee plastic emmers van elk 10 liter vol. Bedenk dan dat een klein deel hiervan aan de buitenkant van je betonelement te zien zou kunnen zijn. Voor een situatie zoals luchtbellen in met name verticale stortingen, kun je afspraken maken. Sterker nog, je moet vooraf afspraken maken. Natuurlijk heeft iedere betonfabriek zijn manieren om zo min mogelijk luchtbellen in het oppervlak te krijgen, maar ik merk telkens weer dat er een soort obsessie ontstaat als men er een paar in het betonoppervlak vindt. Alsof men in gedachten dan bedenkt ‘die is niet goed verdicht!’ Het tegendeel is waar. Besef dat conform de strengste normeringen er gewoon luchtbellen in beton zitten, blijf realistisch.

Beton bestaat al sinds de Romeinen en is telkens blijven herontwikkelen en met de moderne tijdgeest meegegaan. Het is geen digitale fantasie, maar een realistisch betonharde waarheid. Wat mij betreft dienen geweldig uitziende animaties van projecten, waar het blijkbaar nooit regent, zich te conformeren met de altijd mooiere realiteit waarin het gelukkig wél eens regent en er soms kleine luchtbellen in het betonoppervlak voorkomen.

Geschreven door: Gerard Brood, Senior Kwaliteitsmedewerker en Betontechnoloog bij Byldis Prefab

But wait... there's more! 

In "Beton stukjes" vertelt Gerard Brood over zijn werk als Senior Kwaliteitsmedewerker en Betontechnoloog bij Byldis. Naast passie voor zijn werk heeft hij ook een liefde voor het omschrijven van zijn waarnemingen. Alle blogs bekijken? Ga naar: beton blog.